Festival filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji, jedan je od najvažnijih segmenata, Vrnjačkih kulturnih svečanosti. Ovaj festival jedan je od manifestacija sa najdužom tradicijom u Vrnjačkoj Banji i dokazao se kao dijagnostičar vrlina i mana i vredni hroničar scenarsitike.
Priča o ovom festivalu započinje 1974. godine, kada je prestalo ćutanje o činjenici da je scenaristika najslabija tačka domaćeg filma, lišena mesta u kinematografije koje zaslužuje. Igrom slučaja u vreme pokretanja priče o tom problemu, u Vrnjačkoj Banji organizovana je smotra pod imenom „Jugoslovenski film u akciji“, sa svojom stručnom tribinom sastavljenom od autora i protagonista. Ova smotra, zahvaljujući spletu kinematografkih okolnosti u zemlji, tako ostaje zapamćena kao preteča festifala koji se iz nje izrodio.
Naziv prvog održanog Festivala filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji bio je upravo „Jugoslovenski igrani film u akciji“, da bi potom ovaj događaj prerastao u festival koji se i danas održava. Razvoj smotre „Jugoslovenskog igranog filma u akciji“, tako je doveo do evolucije ove manifestacije u Festival filmskog scenarija. Tribina smotre postala je festivalski simpozijum, a program je dodatno obogaćen konkursima i nagradama, kao i formiranjem organa zaduženih za organizaciju festivala.
Inicijatori pokretanja festivala bili su Kulturni centar Vrnjačke Banje, Udruženje filmskih autora i Udruženje filmskih glumaca, dok bi od pojedinaca koji su se zalagali za stvaranje ove manifestacije trebalo izdvojiti Boška Ruđinčanina, Miomira Stamenkovića, Velimira – Batu Živojinovića, Vasiljku Bogićević i Dušana Perkovića.
Prvi Festival filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji održan je u periodu od 15-og do 21-og avgusta 1977. godine. Svaki sledeći, održavan je upravo sredinom avgusta ili početkom njegove druge polovine. Izuzetak je načinjen samo 1989. godine kada je zbog pomeranja Festivala u Puli, Vrnjački festival morao da preuzme ulogu „premijernog“, te je zbog toga morao biti održan krajem jula meseca.
Isprva su projekcije bile održavane na staroj letnjoj pozornici, da bi od 1988. godine bile premeštene u novi amfiteatar, sagrađen na Crkvenom (Čajkinom) brdu. Ova nova pozornica, kapaciteta je 3.000 mesta i idealna za održavanje većih manifestacija.
Kao jednistvena festivalska manifestacija u Srbiji, Festival filmskog scenarija je samouvereno, odgovorno i sigurnim korakom sledio svoj put, tretirajući scenario kao temelje filma i kinematografije i težeći ka tome da scenaristici povrati izgubljeni prestiž i značaj. Time je ovaj festival uspeo ne samo da povrati značajno mesto scenariju u kinematografiji, već da ga u svetu filma izbori i za sebe.
Osnivanjem ovog festivala scenario počinje da biva uvaženiji nego ranije, dok scenaristi polako postaju ravnopravni filmski autori. Rezultati koje je tokom 36 godina postojanja uspeo da postigne Festival filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji nisu ni mali ni skromni. Za vreme postojanja festivala, u takmičarskoj kategoriji prikazano je ukupno 275 filmova, u pratnji velikog broja kratkih, dokumentarnih, animiranih i video filmova.
Od velikog značaja za celokupnu domaću kinematografiju su i festivalski simpozijumi, koji se održavaju od prvog festivala bez izuzetka. Ukupno 36 simpozijuma do sad, bavilo se scenarističkom problematikom i na tom polju postigli su značajne rezultate.
Broj učesnika vrnjačkog simpozijuma veći je od 600, a plodonosan rad u okviru ovog sastavnog dela festivala, iznedrio je preko 4.000 stranica stenograma. Festival je na osnovu ovih stenograma, uz formiranje svoje izdavačke delatnosti, prethodnih godina izdao više korisnih i zamimljivih naslova: „Film kao ishodište“, „Izazov ratnog filma“, „Izbor radova sa dosadašnjih simpozijuma“…
Postoje 4 tradicionalne festivalske nagrade (prva, druga, treća i specijalna), a ukoliko bi se dogodilo da produkcija obezbedi više sredstava, a na festivalu je velika konkurencija, naknadno bi se uvodilo još nagrada poput: nagrade za adaptaciju književnog dela i nagrade za dijalog. Osim nagrada koje dodeljuje sam festival, Vrnjačka Banja kao grad domaćin, tradicionalno dodeljuje zlatnike za doprinos festivalu, dok Jugoslovenska sekcija međunarodnog udruženja filmskih kritičara (FIPRESCI) formira kritički žiri i dodeljuje jednu nagradu.
U radu zvaničnog žirija festivala, još od osnivanja, učestvuju velika imena jugoslovenske i srpske kinematografije. Neki od dosadašnjih pobednika festivala filmskog scenarija su scenariji za filmove : „Ljubavni život Budimira Trajkovića“ (1977), „Okupacija u 26 slika“ (1978), „Variola Vera“ (1982), „Balkan ekspres“ (1983), „U raljama života“ (1984), „Otac na službenom putu“ (1985), „Ubistvo s predumišljajem“ (1996), „rane“ (1998), „Nebeska udica“ (2000), „Apsolutnih sto“ (2002) i mnogi drugi kultni naslovi srpske i jugoslovenske kinematografije.
Mada bi se moglo reći da je centralni događaj festivala njegov takmičarski deo, festival filmskog scenarija je svoj program oduvek osvežavao sa novim, pratećim dešavanjima koji su bili od izuzetne pomoći kako samom festivalu, tako i kinematografiji uopšte.
Ti „dopunski“ prateći programi su:
1. Simpozijum ( od početka festivala)
2. Konkurs zaoriginalni scenario (1984 – 1988)
3. Uvođenje TV filmova u konkurenciju(1993 – 1996)
4. Letnja škola filmske dramaturgije (od 1996)
Simpozijum
Simpozijum predstavlja najstariji prateći program festivala, mada je on zapravo daleko više od pratećeg programa. Simpozijum postoji koliko i festival i vremenom je postao jedan od zaštitinih znakova celokupnog događaja. Simpozijum je mesto gde se o kinematografiji i scenariju raspravlja, na kome se vode debate i na kojem se iznose misljenja i argumentuju stavovi.
Uvodna izlaganja, teorijske inovacije, originalne ideje i kritička sučeljavanja, odigrana na simpozijumu od velike su važnosti za kinematografiju te su u skladu sa tom važnošću i publikovane. To je još jedno značajno dostignuće festivala filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji. Formiranjem izdavačke delatnosti bazirane na stenogramima sa simpozijuma, preduzet je značajan korak u unapređivanju i razvoju filmskog izdavaštva.
Simpozijum je bio domaćin mnogim velikim imenima kako domaćeg, tako i svetskog filma. Samo neki od njih su: Gvido Aristarko (italijanski teoretičar i kritičar), oskarovac Stiv Tešić (SAD), Viktor Marješko (SSSR), Endrju Horton (SAD, koscenarista filma „Nešto između“) i mnogi drugi.
Konkurs za originalni scenario
Konkurs za originalni scenario je raspisan u cilju motivacije scenarističke produkcije, kao i isticanja kvalitetnih radova i njihovih kanalisanja prema producentskim kućama. Ideja ovog dela festivala bila je realizacija tih scenarija na filmskom platnu, nakon što bi bili afirmisani na festivalu. Ovaj konkurs je po prvi put predstavljen javnosti na 8. festivalu 1984. godine. Neki od nagrađenih radova u periodu postojanja ovog konkursa su: „Toplo sivilo sunca“, „Priča o mostu“, „Klavir kameleon“, „Paukova mreža“, „Diploma za smrt“ i dr.
Od nagrađenih filmova, prema podacima Festivala filmskog scenarija, dva su realizovana u vidu igranih filmova, a ovaj festivalski program doživeo bi daleko veće uspehe da su postojala materijalna sredstva koja bi omogućila filmsku realizaciju svih nagrađenih radova.
Letnja škola filmske dramaturgije
Letnja škola filmske dramaturgije ustanovljena je kao sastavni deo festivala 1996. godine, dakle na 20-om održanom festivalu i predstavlja praktičnu radionicu namenju mladim i budućim scenaristima. Ideja ove radionice je bila da se pomogne studentima režije i dramaturgije i svakako, scenaristima početnicima, kroz rad sa istaknutim scenaristima. Radionica je koncipirana na primeru brojnih evropskih i američkih kampova, koji rade sa istim ciljem. Škola uglavnom broji 10-ak polaznika koji svoje radove donesu na čitanje, a potom se radovi analiziraju i o njima se vode konstruktivne rasprave.
Letnja škola filmske dramaturgije nastala je kao produkt saradnje festivala sa visokoškolskim ustanovama iz Beograda i Novog Sada, a idejni tvorci škole su Slobodan Stojanović, Ljubomir Radičević i Srđan Kaljević, ali u radu same škole aktivno učešće uzimaju svi prisutni scenaristi, te je tako, polaznicima, do sada bilo omogućeno da os vojim radovima razgovaraju sa velikanima scenarija poput Srđana Karanovića, Slobodana Šijana, Gordna Mihića i mnogim drugim.
Dostignuća Festivala filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji su od izuzetne važnosti za celokupnu srpsku kinematografiju. Nesebičan i uporan rad na afirmisanju scenarija i scenarista u mnogome je doprineo ravnopravnom statusu, ovih umetnika reči u svetu filma.
Postojanje od gotovo 4 decenije, dokaz je veličine Festivala fimskog scenarija u Vrnjačkoj Banji i zalaganja ljudi odgovornih za njegovo održavanje.