vrnjacka banja

19 vek

vrnjacka banja

Početak 19-og veka, predstavlja prvu od prekretnica u istoriji Vrnjačke Banje. Tada je, odmah po oslobođenju od Turaka, Knez Miloš, pozvao u Srbiju upravnika saksonskih rudnika, geologa Žigmunda Herdera, cenjenog stručnjaka u oblasti. Herder je imao da ispita svojstva srpskih voda, a nakon ispitivanja vrnjačkih izvora, podneo je izveštaj u kome su vrnjačke mineralne vode visoko ocenje i po kvalitetu upoređene sa vodama najpoznatije Češke banje – Karlovim Varima.

Nakon ove procene vrnjačkih mineralnih voda, počinje intezivnije korišćenje istih u medicinske svrhe. Najpre okolni žitelji počinju da je konzumiraju, a zna se da je sredinom 19-og veka vodu sa vrnjačkih izvora redovno pio i koristio i žički vladika Janja.

Druga prekretnica u istoriji Vrnjačke Banje je 1868. godina kada je Pavle Mutavdžić, okružni načelnik Kruševca, sa nekoliko viđenijih ljudi iz okoline Vrnjačke Banje formirao Osnovatelno fundatorsko društvo kiselo-vruće vode u Vrnjcima. Odmah nakon osnivanja ovog društva, prvog tog tipa u celom regionu, počinje da se pristupa uređenju banje i kaptiraju se dva izvora mineralne vode, a grade se i kupatila i drugi neizostavni banjski objekti. Ovim je otvoren put Vrnjačkoj Banji, ka modernom lečilištu.

Prva prava banjska sezona usledila je već 1969/70 godine, i posećenost je opravdala sva ulaganja. Međutim, teške godine koje su nastupile za Srbiju, kao i činjenica da država nije imala nadležnost u banji, iznova su usporili razvoj, a ulaganja u banju su posustala.

Ipak među narodom se širio glas o banji sa lekovitom vodom, pa apotekar Dilber, prvi započinje flaširanje vrnjačke mineralne vode,koju je potom prodavao u Beogradu.

Situacija se menja 80-ih godina 19-og veka, kada nadležnost nad upravom u banji, prelazi u državne ruke. Prelazak u državne ruke, otvorio je Vrnjačkoj Banji široke perspektive, a jedna od najvažnijih posledica ovog čina je zaštita banjskih mineralnih voda i potencijala, kao i određivanje banjskog reona. Banjski reon izdvojen je iz atara sela Vrnjci i stavljen pod posebnu državnu upravu po prvi put u istoriji. Ovaj reon, postao je urbano jezgro, klica, iz koje je kasnije procvetala Vrnjačka Banja kakvu poznajemo.

Istovremeno, jedna od najuglednijih ličnosti tog perioda Jovan Belimarković, namesnik maloletnog kralja Aleksandra Obrenovića i proslavljeni general, u Vrnjačkoj Banji gradi svoj letnjikovac, vilu koja je danas jedan od simbola ovog lečilišta. Čin Jovana Belimarkovića se nikako ne sme zanemariti, jer uzevši u obzir psihologiju masa, on je čovek koji je otvorio put Vrnjačkoj Banji ka popularnom mondenskom lečilištu. Svakako najugledniji gost Vile Belimarković, u to vreme, bio je mladi srpski kralj Aleksandar, koji je Belimarkovićev letnjikovac posetio 1989. godine. Kraljica Natalija, majka Aleksandra Obrenovića, mnogo je učinila za razvoj ove banje.

Nakon što je Belimarković sagradio svoju prelepu vilu, mnogi viđeniji ljudi u Srbiji poveli su se za njegovim delom, i učinili isto. Ugledni srpski političari i birokrate počeli su da u Vrnjačkoj Banji grade svoje letnjikovce, po ugledu na projekte velelepnih evropskih vila, ostavljajući joj tako pečat, koji je i danas jedan od njenih najvećih ukrasa.

Prvi ugostiteljski objekat otvoren u Vrnjačkoj Banji, osvanuo je zajedno sa prelaskom banje u državne ruke 1885. godine. Ova gostionica pripadala je Kosti Petroviću – Rakici, a nosila je naziv „Narodna gostionica“, mada je vrlo brzo postala poznata kao gostionica „Kod Rakice“. izgradnja se nastavlja, i polako banja dobija sve više ugostiteljskih i trgovinskih objekata. Godine 1900. otvoren je „Šucin paviljon“, trgovina sa najpotrebnijom robom, usmerenom na potrebe banjskih gostiju. Manja prostorija u okviru „Šucinog paviljona“ služila je kao prva banjska čitaonica u kojoj su gosti i meštani čitali dnevnu štampu, lekarske savete i drugu literaturu.